Menopauza jest naturalnym etapem w życiu każdej kobiety. Samo słowo „menopauza” pochodzi z języka greckiego (meno – miesiąc, pausis – przerwa) i po raz pierwszy pojawiło się na początku XIX wieku we francuskiej literaturze medycznej (Terlikowski i in., 2021),
Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia termin menopauza oznacza trwałe zaprzestanie miesiączkowania wynikające z wygaśnięcia folikularnej czynności jajników. Naturalna menopauza jest rozpoznawana po 12 miesiącach od daty ostatniego krwawienia miesiączkowego, pod warunkiem, że nie ma innej fizjologicznej lub patologicznej przyczyny zaprzestania miesiączkowania.
W terminologii medycznej menopauza oznacza ostatnią miesiączkę, jednak powszechnie termin ten jest stosowany naprzemiennie z takimi określeniami jak okres przekwitania czy klimakterium.
Menopauza nie jest chorobą, lecz naturalnym okresem w życiu każdej kobiety, związanym ze starzeniem się organizmu, w którym następuje stopniowe wygaszanie funkcji hormonalnej jajników. Innymi słowy, menopauza to utrata zdolności rozrodczych kobiety i brak możliwości zajścia w ciążę.
Menopauza zazwyczaj występuje pomiędzy 45 a 55 rokiem życia, zaś średni wiek, w którym rozpoczyna się ona u polskich kobiet to 51 lat (Kaczmarek, 2007). Wiek, w którym u kobiet pojawia się menopauza jest różny w poszczególnych częściach świata – w USA wynosi 49,1 lat, w Azji – 48,8 lat, w Europie – 50,5 lat, w Australii jest to 51,3 lat ((Dunneram i in., 2019). Najwcześniej menopauzy doświadczają kobiety z krajów Ameryki Łacińskiej (47,2 lat) oraz z krajów Bliskiego Wschodu (47,4 lat).
U niektórych kobiet objawy okołomenopauzalne mogą wystąpić już po 20 roku życia, u części kobiet – w okolicach 50-tych urodzin, zaś w nielicznych przypadkach nawet po 60-tym roku życia.
O przedwczesnej menopauzie można mówić wtedy, gdy krwawienie miesiączkowe ustaje przed 40 rokiem życia, o wczesnej – gdy koniec miesiączkowania ma miejsce między 40 a 45 rokiem życia, zaś o późnej menopauzie gdy miesiączka ustaje po 55 roku życia. Zmiany endokrynologiczne charakterystyczne dla okresu okołomenopauzalnego zaczynają się w wieku około 45 lat (Gold, 2012).
Na wiek wystąpienia menopauzy mają wpływ czynniki genetyczne oraz środowiskowe, wśród których należy wymienić styl życia, sposób odżywiania, aktywność fizyczną, odporność i umiejętność radzenia sobie ze stresem, ekspozycję na toksyny, stosowanie używek (papierosy, alkohol). Nie bez znaczenia jest rodzaj spożywanej żywności – według badania obserwacyjnego przeprowadzonego przez Dunneram i wsp. (2018) na grupie 914 kobiet, wysokie spożycie tłustych ryb i świeżych roślin strączkowych było związane z opóźnieniem wystąpienia naturalnej menopauzy. Z kolei konsumpcja rafinowanego makaronu i białego ryżu powodowała wcześniejszą menopauzę. Również występujące zaburzenia metaboliczne, takie jak cukrzyca, mogą mieć wpływ na przedwczesne wygasanie funkcji jajnikowych i przedwczesną menopauzę (Sekhar i in., 2015).
Okres menopauzy możemy podzielić na kilka etapów: premenopauzę (w tym perimenopauzę), właściwą menopauzę i okres pomenopauzalny (Brończyk – Puzoń i in., 2016).
Premenopauza jest okresem, który rozpoczyna się na kilka lat przed menopauzą i trwa do roku po jej wystąpieniu. Znaczna część kobiet już po 40 roku życia zaczyna odczuwać pierwsze zmiany zachodzące w organizmie związane z okresem przekwitania. W czasie premenopauzy mogą pojawić się uderzenia gorąca, przedłużające się, obfite krwawienia i/lub skrócone cykle miesiączkowe, które coraz częściej przebiegają bez owulacji. Poziom hormonów żeńskich (estrogenów i progesteronu) ulega obniżeniu zaś stężenia hormonów: folikulotropowego (FSH) i hormonu luteinizującego (LH) wzrasta, co następuje (średnio) odpowiednio 6 i 4 lat przed wystąpieniem menopauzy (Perytyński i Stachowiak, 2006). Dodatkowo autorzy podają, że w okresie premenopauzy w jajnikach dosyć szybko spada liczba pęcherzyków Graafa oraz zanika wrażliwość jajników na stymulację przysadkową, prowadząc tym samym do wygasania czynności hormonalnej jajników. Proces ten występuje u kobiet najczęściej w wieku 42–47 lat, zanim jeszcze pojawią się pierwsze zaburzenia miesiączkowania.
W ramach premenopauzy wyróżnia się perimenopauzę (etap przejściowy), który obejmuje ostatnie 3 – 4 lata premenopauzy i pierwszy rok po ostatniej miesiączce. W tym okresie stopniowo pojawiają się zmiany endokrynologiczne, biologiczne oraz kliniczne. Perimenopauzę można podzielić na trzy fazy: wczesną, środkową oraz późną. W fazie wczesnej zachodzą zmiany neurohormonalne prowadzące do zaburzeń osi podwzgórze – przysadka mózgowa – jajniki, których następstwem są cykle bezowulacyjne. W fazach środkowej oraz późnej perimenopauzy krwawienia miesiączkowe przestają być regularne – odstępy pomiędzy miesiączkami ulegają wydłużeniu bądź skróceniu. W związku z występującymi znacznymi wahaniami stężenia hormonów objawy stają się w tym czasie bardziej dokuczliwe. Wśród głównych objawów w tym okresie należy wymienić zawroty głowy, dzienne i nocne poty, kołatanie serca i objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, takie jak utrata pamięci, niskie poczucie własnej wartości, utrata pewności siebie, trudności w podejmowaniu decyzji, zanik libido czy zmniejszone wydzielanie śluzu szyjkowego (Czekanowski, 2003).
Menopauza właściwa rozumiana jest wówczas, gdy mija rok od wystąpienia ostatniej miesiączki. Data ta nie jest tożsama z zakończeniem występowania objawów menopauzalnych – niektóre z nich mogą występować jeszcze przez kilka lat po zakończeniu miesiączkowania.
Kolejnym etapem jest okres postmenopauzalny, w którym krwawienia miesięczne już się nie pojawiają. W tym okresie czynność hormonalna jajników jest marginalna, spada produkcja estrogenów – po menopauzie głównym źródłem tych żeńskich hormonów jest m.in. tkanka tłuszczowa, wątroba, skóra, czy też niektóre jądra podwzgórza.
Całkowity okres okołomenopauzalny może trwać od około 4 do 10 a nawet 15 lat. Przeprowadzone przez Avis i wsp. badanie (2015) o charakterze obserwacyjnym w okresie od lutego 1996 roku do kwietnia 2013 roku wśród 1449 kobiet z częstymi objawami menopauzalnymi wykazały, że średni czas występowania objawów wynosi 7,4 roku. Wśród 881 kobiet, które doświadczyły obserwowalnego FMP (z ang. final menstrual period – ostatnia miesiączka), mediana trwałości po FMP wynosiła 4,5 roku. Najdłuższego okresu (mediana >11,8 lat) trwania objawów naczynioruchowych (VMS – z ang. vasomotor symptoms) doświadczały kobiety, u których wspomniane objawy występowały już w okresie premenopauzalnym lub wczesnym okresie okołomenopauzalnym, najkrótszy całkowity czas trwania objawów naczynioruchowych zaobserwowany został u kobiet, u których objawy te wystąpiły dopiero w okresie postmenopauzalnym (mediana 3,4 lat).
Najdłuższy całkowity czas trwania objawów naczynioruchowych (mediana 10,1 lat) w porównaniu z kobietami z innych grup rasowych/etnicznych obserwowany był u kobiet afroamerykańskich. Dodatkowymi czynnikami związanymi z dłuższym czasem trwania wyżej wymienionych objawów były: młodszy wiek, niższy poziom wykształcenia, większa wrażliwość na stres, silniejsze objawy depresyjne i niepokój, towarzyszące pierwszemu wystąpieniu objawów naczynioruchowych.
Bibliografia
- Avis Nancy E., Crawford S.L., Greendale G., Brombergier J.T., Everson-Rose S.A., Gold E. B., Hess R., Joffe H., Kravitz H.M., Tepper P.G., Thurston R.C., Duration of menopausal vasomotor symptoms over the menopause transition. JAMA Internal Medicine. 2015, 175 (4): 531-539.
- Brończyk-Puzoń A., Piecha D., Koszowska A., Nowak J., Kulik-Kupka K., Zubelewicz-Szkodzińska, Rola wybranych składników odżywczych diety u kobiet w okresie naturalnej menopauzy – przegląd piśmiennictwa. Praca poglądowa, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu. 2016, Tom 22, Nr 2, 83–88.
- Czekanowski R., Choroby Gruczołu Sutkowego. Menopauza. Hormonalna Terapia Zastępcza. Borgis Wydawnictwo Medyczne, 2003.
- Dunneram Y., Greenwood D.C., Bueley V.J., Cade J.E., Dietary intake and age at natural menopause: results from the UK Women’s. Cohort Study. Journal of Epidemiology and Community Health 72. 2018, 72(8):733-740.
- Gold E. B., The timing of the age at which natural menopause occurs. Obstetrics And Gynecology Clinics of North America. 2011, 38(3):425-440.
- Dunneram Y., Greenwood D.C., Bueley V.J., Cade J.E., Dietary intake and age at natural menopause: results from the UK Women’s. Cohort Study. Journal of Epidemiology and Community Health 72. 2018, 72(8):733-740.
- Perytyński T., Stachowiak G., Menopauza — fakty i kontrowersje, Endokrynologia Polska, Tom 57. 2006, 5 (57): 525–534.
- Sekhar T.V.D. S. Medarametla S., Rahman A., Adapa S.S., Early menopause in type 2 diabetes – a study from a South Indian tertiary care centre. Journal of Clinical and Diagnostic Research. 2015, OC08-OC10.
- Terlikowski S., Dobrzycka B., Łukaszuk C.R., Krajewska – Kułak E., Zeszyty Naukowe Wydziału Nauk o Zdrowiu UM w Białymstoku. 2021, Tom I, 102-114.