Z tego artykułu dowiesz się:
- jaki jest cel postępowania dietetycznego u osób z cukrzycą;
- w jaki sposób komponować posiłki tak, aby były odpowiednio zbilansowane;
- jaki jest rekomendowany podział makroskładników według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego w diecie cukrzyka (zalecania z 2020 r.);
- ile gram soli na dobę powinna spożywać osoba chora na cukrzycę;
- jakie są wytyczne w zakresie spożycia cholesterolu;
- dlaczego cukrzyk nie powinien spożywać alkoholu.
Cukrzyca jest często nazywana chorobą XXI wieku. Wg danych NFZ w 2018 r. w Polsce było zdiagnozowanych 2,9 mln dorosłych chorych na tę chorobę metaboliczną (czyli średnio 1 osoba na 11). Wyżej wymieniona statystyka nie obejmuje osób niezdiagnozowanych, dzieci oraz osób ze stanem przedcukrzycowym, co oznacza, że rzeczywista liczba chorych może być o wiele wyższa.
Nie jest tajemnicą, że odpowiednio zbilansowana dieta ma wpływ na leczenie i przebieg tej choroby. W naszym artykule przedstawiamy wskazówki i zalecenia dietetyczne, przygotowane w oparciu o oficjalne rekomendacje Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, które mogą być pomocne w komponowaniu posiłków.
Warto wspomnieć, że nie ma jednej, uniwersalnej diety dla wszystkich pacjentów chorujących na cukrzycę. Rekomendowane diety w leczeniu tej choroby to dieta DASH, dieta śródziemnomorska, diety roślinne oraz dieta z niskim indeksem glikemicznym.
U osób z nadwagą deficyt energetyczny powinien być ustalany indywidualnie (za bezpieczny uznaje się deficyt ok 500–750 kcal/dzień). Pożądana redukcja masy ciała powinna następować w tempie 0,5–1 kg/tydzień.
W leczeniu cukrzycy nie są zalecane diety o obniżonej podaży węglowodanów oraz wszelkiego rodzaju głodówki.
Celem postępowania dietetycznego w przypadku cukrzycy jest uzyskanie i utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi, prawidłowej masy ciała, optymalnego profilu lipidowego oraz prawidłowych wartości ciśnienia tętniczego.
Rozkład makroskładników w diecie powinien być dobierany indywidualnie w oparciu o wiek, aktywność fizyczną, choroby towarzyszące oraz preferencje żywieniowe pacjenta.
Węglowodany
Rekomendowany udział węglowodanów w diecie to ok 45% dziennego zapotrzebowania energetycznego, przy czym udział ten może być większy (nawet do 60%) jeśli węglowodany pochodzą z produktów o niskim indeksie glikemicznym i dużym udziale błonnika (np. z warzyw) lub przy zwiększonej aktywności fizycznej.
Podstawowym źródłem węglowodanów powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe (np. pieczywo żytnie na zakwasie, chleb typu graham, brązowy ryż, gruboziarniste kasze) oraz warzywa z niskim indeksem glikemicznym (np. kalafior, brokuł, ogórek, pomidor).
Minimalna dzienna podaż błonnika pokarmowego powinna wynosić 25 g lub 15 g/1000 kcal diety. W przypadku braku możliwości dostarczania zalecanej ilości błonnika pokarmowego należy rozważyć wprowadzenie jego suplementów, szczególnie w postaci frakcji rozpuszczalnych w wodzie. Celowe jest zwiększenie podaży skrobi opornej (frakcji błonnika) w diecie.
Spożycie węglowodanów (cukrów) prostych powinno być ograniczone do minimum. Osoba ze zdiagnozowaną cukrzycą powinna unikać cukru, słodyczy, deserów, napojów słodzonych, miodu, soków owocowych, produktów przygotowanych w oparciu o mąki drobno zmielone, białego ryżu, drobno zmielonych kasz.
Dzienne spożycie fruktozy nie powinno przekraczać 50 g, nie zaleca się stosowania fruktozy jako zamiennika cukru.
Tłuszcze
Zalecany udział tłuszczy: 25% do 40% wartości energetycznej diety, przy czym ważny jest udział poszczególnych rodzajów kwasów tłuszczowych: tłuszcze nasycone, które znajdują się w produktach pochodzenia zwierzęcego (np. smalec, boczek, słonina, tłuste kiełbasy i wędliny) powinny stanowić < 10%; tłuszcze jednonienasycone (np. oliwa z oliwek, olej rzepakowy) < 20%, a tłuszcze wielonienasycone zwłaszcza omega-3 i omega-6 (np. olej lniany, ryby, algi) około 6–10% wartości energetycznej diety.
Cholesterol
Zawartość cholesterolu w diecie cukrzyka nie powinna przekraczać 300 mg/dobę. Do produktów zasobnych w cholesterol należą m.in. ser, jajka, wątróbka, podroby.
Białko
Ilość białka w diecie powinna być ustalona indywidualnie. Udział białek powinien stanowić 15–20% zapotrzebowania energetycznego diety ( tj. 1–1,5 g/kg masy ciała na dobę), przy czym u chorych na cukrzycę typu 2 z nadmierną masą ciała, dieta o obniżonej kaloryczności, zawierająca 20–30% białka będzie sprzyjać redukcji i utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Podaż białka u chorych z przewlekłą chorobą nerek max 0,8–1 g/kg masy ciała/dobę.
Sól
Ilość soli, pochodzącej ze wszystkich źródeł ( gotowe produkty żywnościowe, jak również sól użyta do dosalania potraw) powinna wynosić maksymalnie 5 g/dobę i jest to ilość odpowiadająca jednej płaskiej łyżeczce.
Suplementacja
Suplementacja witamin i składników mineralnych nie jest zalecana jeśli nie są stwierdzone niedobory. Wyjątek stanowią: witamina D3 (suplementacja zgodna z zaleceniami dla populacji ogólnej), kwas foliowy (suplementacja w ilości 400 μg u kobiet ciężarnych i karmiących) oraz witamina B12 u pacjentów leczonych długotrwale metforminą, u których potwierdzono jej niedobór.
Suplementacja multiwitaminowa może być natomiast niezbędna w przypadku osób starszych, wegetarian, wegan oraz osób stosujących diety niskokaloryczne lub niepełnowartościowe.
Alkohol
Spożywanie alkoholu przez chorych na cukrzycę może sprzyjać hipoglikemii, zatem nie jest zalecane. Dopuszcza się spożywanie czystego alkoholu etylowego (w przeliczeniu) w ilości nie większej niż 20 g/dobę przez kobiety i 30 g/dobę przez mężczyzn.
Alkoholu nie powinni spożywać chorzy z dyslipidemią (hipertriglicerydemią), neuropatią i z zapaleniem trzustki w wywiadzie.
Aktywność fizyczna
Warto nadmienić, że w leczeniu cukrzycy, oprócz leków i diety niezbędna jest aktywność fizyczna, która powinna mieć charakter regularny.
Według Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej (IŻŻ) rekomendowana aktywność fizyczna dla osób dorosłych to 150–300 minut tygodniowo dotyczy to umiarkowanej intensywności ćwiczeń lub 75–150 minut w przypadku ćwiczeń o dużej intensywności. Jeśli chodzi o dzieci i młodzież zalecana aktywność fizyczna to średnio 60 minut dziennie umiarkowana aktywność lub dużej intensywności aerobowej. Pamiętajmy, że w przypadku osób po 65. roku życia oraz osób z chorobami przewlekłymi lub niepełnosprawnościami, należy aktywność fizyczną dostosować do stanu zdrowia danej osoby oraz przed podjęciem
ćwiczeń skonsultować się z lekarzem.
Artykuł przygotowano w oparciu o „Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020”, Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (2020) oraz „Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie” pod redakcją M. Jarosza, E. Rychlik, K. Stoś, J. Charzewskiej (2020).