Większość kobiet ze zdiagnozowaną cukrzycą ciążową nie musi przyjmować insuliny. Optymalne stężenie glukozy w krwi można osiągnąć dzięki wprowadzeniu odpowiedniej diety oraz umiarkowanej aktywności fizycznej. Zapotrzebowanie energetyczne ustalane jest indywidualnie i zależne jest od masy ciała, wzrostu, aktywności fizycznej i wieku.
Węglowodany
W praktyce zalecenia dietetyczne wspomagające leczenie cukrzycy sprowadzają się przede wszystkim do kontrolowania ilości i jakości spożywanych węglowodanów, które powinny stanowić 40-50% dziennego zapotrzebowania energetycznego przyszłej mamy ze zdiagnozowaną cukrzycą ciążową. Przy wyborze żywności warto zapoznać się z tabelami pokazującymi tzw. indeks glikemiczny produktów (wskaźnik określający stężenie glukozy we krwi po 2-3 godzinach po spożyciu danego produktu) oraz z terminem ładunek glikemiczny (wskaźnik dokładniejszy niż indeks glikemiczny, gdyż uwzględnia nie tylko rodzaj węglowodanów i szybkość ich wchłaniania, ale także ilość węglowodanów zawartą w porcji produktu). Głównym źródłem węglowodanów powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe charakteryzujące się niskim indeksem glikemicznym (<55), np. pieczywo pełnoziarniste, graham, pieczywo razowe, makaron pełnoziarnisty, ryż brązowy, płatki owsiane, gruboziarniste kasze. Pieczywo nie powinno zawierać słodu, miodu, melasy czy innych substancji słodzących.
Należy ograniczyć żywność, która zawiera węglowodany łatwo przyswajalne, takie jak białe pieczywo, bułki, makarony, ciasta, ciasteczka, produkty z mąki drobno zmielonej, np. naleśniki, pierogi, biały ryż oraz całkowicie wyeliminować słodkie oraz gazowane napoje, a także soki owocowe, słodkie kakao – najlepiej wybierać napoje bez dodatku cukru. Zgodnie z rekomendacją PTD stosowanie sztucznych środków słodzących jest dozwolone, z wyjątkiem sacharyny, która przechodzi przez łożysko i jej wpływ na płód nie jest do końca znany.
Dieta ciężarnej, u której została zdiagnozowana cukrzyca powinna być ukierunkowana na
zwiększenie spożycia warzyw, które są niezastąpionym źródłem błonnika pokarmowego – wyniki wielu badań wskazują, że dieta bogata w błonnik obniża średnią, a także poposiłkową glikemię, jak również stężenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) u chorych na cukrzycę.
Błonnik pokarmowy
Minimalna dzienna podaż błonnika pokarmowego powinna wynosić 25 g lub 15 g/1000 kcal diety. Należy dążyć do zwiększenia spożycia błonnika pokarmowego przez włączenie co najmniej 2 porcji pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz 3 porcji warzyw bogatych w błonnik.
Warzywa dodatkowo są bogate w składniki o działaniu antyoksydacyjnym – w szczególności zalecane są warzywa o niskiej (do 5%) zawartości węglowodanów np. rzodkiewka, sałata, ogórek, szczypiorek, szparagi, kalafior, pomidor, papryka.
Ze względu na naturalną zawartość cukrów prostych (m.in. fruktozy) dieta cukrzycowa kobiety ciężarnej powinna zakładać ograniczenie spożycia owoców do 1 porcji dziennie, przy czym najlepiej wybierać te owoce, które posiadają niski indeks glikemiczny, np. borówki, jagody, maliny. Dzienne spożycie fruktozy nie powinno przekroczyć 50 gram. Stosowanie fruktozy jako zamiennika cukru nie jest zalecane.
Białko
Zapotrzebowanie na białko w diecie u kobiet ciężarnych ze stwierdzoną cukrzycą wynosi ok. 30% zapotrzebowania energetycznego (tj. 1,3 g/kg masy ciała/dzień).
W przypadku nabiału, który jest jednym ze źródeł wapnia i białka, w diecie rekomendowane jest spożywanie maksymalnie dwóch porcji produktów nabiałowych, najlepiej fermentowanych np. kefir, jogurt naturalny, maślanka naturalna.
Ważnym z zaleceń diety cukrzycowej w ciąży jest ograniczenie spożycia mięsa, szczególnie czerwonego (wołowina, wieprzowina, podroby, baranina). Warto wybierać mięsa chude takie jak cielęcina czy jagnięcina lub drobiowe (kurczak, indyk).
Tłuszcze
Rekomendacje w zakresie tłuszczy, których udział powinien wynosić 20-30% dziennego zapotrzebowania kalorycznego ciężarnej z cukrzycą dotyczą ograniczenia spożycia tłuszczów nasyconych, do których przede wszystkim zaliczane są tłuszcze pochodzenia zwierzęcego (smalec, tłuste wędliny, tłuste kiełbasy, boczek, baleron itp.) oraz zwiększenia spożycia tłuszczy pochodzenia roślinnego. Szczególnie wartościowe pod kątem odżywczym w tej grupie są produkty zawierające jednonienasycone i wielonienasycone kwasy tłuszczowe (oliwa z oliwek, olej lniany, olej rzepakowy, olej z pestek winogron, awokado), które są cennym źródłem kwasów omega-3 i omega-6.
Sól
Kolejnym istotnym założeniem diety w cukrzycy ciążowej jest eliminacja nadmiaru soli oraz produktów przetworzonych typu fast-food (w tym gotowych dań z długim terminem przydatności do spożycia, zawierające konserwanty, sztuczne dodatki, aromaty, substancje poprawiające smak itp.)
Ilość soli, pochodzącej ze wszystkich źródeł (tj. z żywności przetworzonej i użytej w czasie przygotowywania posiłków) i nie powinna przekraczać 5 g/dobę (2300 mg sodu/dobę) – jest to ilość odpowiadająca jednej łyżeczce do herbaty.
Nawodnienie
W diecie cukrzycowej ważne jest także odpowiednie nawodnienie – minimalna podaż wody to 30 ml/kg masy ciała, czyli przyszła mama z masą ciała 60 kg powinna wypijać minimum 1800 ml, tj. 1.8 litra wody na dobę. Prawidłowe nawodnienie odpowiada za zachowanie równowagi wodno-elektrolitowej oraz kwasowo-zasadowej, bez wody nie jest możliwy prawidłowy przebieg procesów metabolicznych, trawienia i wchłaniania. Rekomendowane napoje to woda niegazowana, woda z dodatkami np. z cytryną, lekkie herbatki ziołowe.
W zależności od przebiegu choroby zalecane jest rozłożenie racji żywnościowych na 4 – 6 posiłków, tak aby przerwa między posiłkami nie była dłuższa niż 3-4 godziny. Warto zaznaczyć, że posiłki powinny być spożywane regularnie o stałych porach.
Ważną kwestią, na którą należy zwrócić uwagę, jest odpowiednie przygotowywanie żywności i właściwa obróbka termiczna. Rekomendowane sposoby przygotowywania posiłków to gotowanie, gotowanie na parze, duszenie bez wcześniejszego obsmażania, pieczenie. Należy pamiętać, że długość gotowania wpływa na wzrost indeksu glikemicznego produktu, dlatego zaleca się gotowanie potraw al dente (na półtwardo), czyli tak, aby nie były rozgotowane.
Artykuł przygotowano w oparciu o „Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020”, Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (2020).