Z tego artykułu dowiesz się:
- jakie są rodzaje cukrzycy w ciąży;
- jakie są grupy ryzyka wystąpienia hipoglikemii w ciąży
- jakie są kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej.
Cukrzyca ciążowa jest relatywnie częstym powikłaniem metabolicznym, dotyczącym kobiet oczekujących dziecka. Szacuje się, że w Europie częstotliwość jej występowania wynosi ok 5%, zaś w Polsce rozwija się u około 3 – 8 % ciężarnych.
Najprościej rzecz ujmując, cukrzyca występuje, kiedy stężenie glukozy (która jest podstawowym cukrem prostym we krwi) jest wyższe niż przewidują to normy laboratoryjne. Sytuacja ta jest wynikiem niedoboru insuliny – hormonu produkowanego przez trzustkę, którego główną funkcją jest regulowanie stężenia glukozy we krwi. Jej zbyt wysokie stężenie u ciężarnej może w konsekwencji prowadzić do nadmiernego wzrostu płodu, tzw. makrosomii, co może znacznie utrudnić poród i być w przyszłości przyczyną różnego rodzaju powikłań u matki i dziecka takich jak otyłość czy nadciśnienie tętnicze.
Termin cukrzyca ciążowa jest pojęciem ogólnym i odnosi się do kilku rodzajów cukrzycy. W ramach tego terminu można wyróżnić:
- cukrzycę przedciążową (ang. PGDM – PreGestational Diabetes Mellitus) – ta jednostka chorobowa dotyczy kobiet, które wcześniej (tj. przed ciążą) miały już zdiagnozowaną cukrzycę typu I (czyli typ cukrzycy o podłożu autoimmunologicznym) lub cukrzycę typu II (która w dużym uproszczeniu jest następstwem czynników genetycznych i/lub środowiskowych).
W tym przypadku ważne jest, aby kobiety chorujące na cukrzycę już na etapie planowania ciąży, w trakcie jej trwania, a także podczas połogu, pozostawały pod opieką zespołu diabetologiczno – położniczego. Rekomendowane jest, aby podczas ciąży wizyty u diabetologa odbywały się nie rzadziej niż co miesiąc, a w uzasadnionych przypadkach nawet co 2–3 tygodnie. Lekarz mający pod swoją opieką pacjentkę chorującą na cukrzycę powinien regularnie omawiać z nią plany dotyczące prokreacji w celu oceny i prewencji przewlekłych powikłań cukrzycy.
- hiperglikemię rozpoznaną po raz pierwszy w okresie ciąży – w ramach tej jednostki chorobowej wyróżnia się „cukrzycę ciążową” oraz „cukrzycę w ciąży”. Podobnie jak w pierwszym przypadku, oba te stany są rozpoznawane po raz pierwszy w ciąży, a różnica pomiędzy nimi polega na kryterium rozpoznania, o czym będzie mowa w dalszej części artykułu.
Diagnostyka
W Polsce obowiązuje zasada powszechnych badań przesiewowych w kierunku hiperglikemii w ciąży oraz podział i kryteria rozpoznania tej choroby, zgodne z wytycznymi WHO. Badania te powinny być wykonane:
- w grupie kobiet bez czynników ryzyka, o których mowa poniżej, pomiędzy 24 a 28 tygodniem ciąży;
- w grupach ryzyka – w pierwszym trymestrze ciąży.
Grupy ryzyka wystąpienia hiperglikemii w ciąży
Do grup ryzyka wystąpienia hiperglikemii w ciąży zaliczane są:
- zaawansowany wiek matki (ciąża po 35. roku życia);
- wcześniejsze powikłania występujące w okresie ciąży i okołoporodowym, tj. porody dzieci o dużej masie ciała > 4000 g (czyli wspomniana wcześniej makrosomia), urodzenie noworodka z wadą rozwojową, zgony wewnątrzmaciczne w wywiadzie, rozpoznanie cukrzycy ciążowej w poprzednich ciążach, a także wielorództwo;
- nadciśnienie tętnicze;
- nadwaga lub otyłość;
- cukrzyca typu II występująca w rodzinie;
- zespół policystycznych jajników (PCOS);
Wszystkie kobiety ciężarne obligatoryjnie powinny być diagnozowane w kierunku zaburzeń tolerancji glukozy. W tym celu lekarz ginekolog powinien zlecić badanie polegające na oznaczeniu stężenia glukozy na czczo, już na początku ciąży, podczas pierwszej wizyty. Dodatkowo, kobiety ciężarne z grupy ryzyka na pierwszej wizycie u lekarza powinny mieć zalecone wykonanie testu diagnostycznego (75 g OGTT- ang. Oral Glucose Tolerance Test), który polega na doustnym podaniu na czczo 75 g roztworu glukozy i kilkukrotnym pobraniu próbki krwi (najczęściej na czczo, po 1 oraz po 2 godzinach od podania glukozy).
Cukrzyca w ciąży ma takie same kryteria rozpoznania jak w cukrzycy, czyli spełnione są ogólne warunki:
- glikemia (stężenie glukozy w surowicy krwi) na czczo wyższe lub równe 7,0 mmol/l (126 mg/dl)
- glikemia w 2 godzinie po wykonaniu testu OGTT ≥ 11,1mmol/l (200 mg/dl)
- glikemia przygodna (tj. oznaczona w próbce krwi pobranej o dowolnej porze) wyższa lub równa 11,1 mmol/l (200 mg/dl), której towarzyszą objawy kliniczne hiperglikemii
Natomiast w przypadku cukrzycy ciążowej (ang. GDM – Gestational Diabetes Mellitus) kryteria rozpoznania są bardziej restrykcyjne – o tym schorzeniu możemy mówić, gdy spełnione jest przynajmniej jedno z wymienionych w tabeli:
Tabela: Kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej na podstawie wyników 75 g OGTT według IADPSG 2010 i WHO 2013
| Czas wykonania oznaczenia | Stężenie glukozy w osoczu | |
| [mg/dl] | [mmol/l] | |
| Na czczo | 92-125 | 5,1-6,9 |
| 60 minuta | ≥180 | ≥10,0 |
| 120 minuta | 153-199 | 8,5-11,0 |
Diagnostyka u wszystkich ciężarnych spoza grup ryzyka powinna mieć miejsce między 24. a 28. tygodniem ciąży i również polega na wykonaniu testu 75 g OGTT (kryteria rozpoznania są takie same). Warto zaznaczyć, że kobiety z grupy ryzyka z prawidłowym wynikiem testu OGTT na początku ciąży (tj. w I trymestrze) powinny ponownie wykonać test w III trymestrze ciąży (analogicznie jak kobiety spoza grupy ryzyka).
Artykuł przygotowano w oparciu o „Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020”, Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (2020).